Czy według polskiego prawa możemy odzyskać zadatek wpłacony przy zawarciu umowy przedwstępnej? Kiedy przedawnia się roszczenie o zwrot zadatku? I czym zasadniczo różni się zadatek od zaliczki? W poniższym artykule postaramy się odpowiedzieć na te wszystkie pytania.
Umowa przedwstępna, a umowa przyrzeczona
Umowa przedwstępna jest umową, która zobowiązuje strony do zawarcia umowy przyrzeczonej. Strony składają oświadczenia woli o zawarciu oznaczonej umowy przyrzeczonej, nieporuszany jest w niej natomiast przedmiot umowy końcowej. Oznacza to, że umowa jedynie zobowiązuje strony do zawarcia umowy przyrzeczonej.
Zaliczka, a zadatek
Kodeks cywilny nie reguluje pojęcia zaliczki, jednak przyjęło się, że strony umowy mogą ustalić obowiązek zapłaty przez jedną z nich zaliczki na poczet należnego drugiej stronie świadczenia pieniężnego. Oznacza to, że zaliczka zostaje wręczona przed spełnieniem świadczenia przez drugą stronę umowy.
Przepisy prawa nie regulują również skutków prawnych przekazania zaliczki. Jednak są one zgoła inne niż wręczenie zadatku, jest on bowiem odrębną instytucją prawną i rodzi odmienne skutki. Problematyczne jest natomiast nagminne mylenie ze sobą tych dwóch pojęć.
Zadatek stanowi zabezpieczenie i jest rodzajem odszkodowania na wypadek ewentualnego niewykonania umowy. Natomiast zaliczka pełni inną funkcję. Nie stosuje się tu zasad obowiązujących przy zadatku, czyli przypadku zadatku lub obowiązku jego zwrotu w podwójnej wysokości. Zaliczka to suma wpłacona na poczet ceny sprzedaży. Jeśli umowa zostanie wykonana, powinna być zaliczona na poczet zapłaty ceny. Jeżeli natomiast nie dojdzie do umowy przyrzeczonej, zaliczka jest zwracana kupującemu.
Zwrot zaliczki z umowy przedwstępnej
Z powyższego jasno wynika, że w przypadku niewykonania umowy zaliczka zostaje zwrócona w całości. Zaliczka (w odróżnieniu od zadatku), w przypadku niedotrzymania umowy zawsze podlega zwrotowi, niezależnie od tego, kto ponosi odpowiedzialność za niedokończenie transakcji.
Zaliczka traktowana jest jako przedpłata mająca zagwarantować realizację umowy, jest ona zwracana zawsze w takiej kwocie, w jakiej została wpłacona, bez względu na to, kto ponosi odpowiedzialność za niedotrzymanie postanowienia przedwstępnej umowy, czyli nie zawarcie właściwej umowy sprzedaży. W przypadku, gdy zostaje zawarta umowa docelowa, cena sprzedaży zostaje pomniejszona o sumę wpłaconą przez nabywcę jako zaliczkę przy umowie przedwstępnej. Istotne jest, aby ustalić szczegóły wpłaty pozostałej sumy. Warto dodać, że jeśli nie dojdzie do zawarcia umowy właściwej w terminie określonym w umowie przedwstępnej, sprzedający jest zobowiązany do zwrotu zaliczki. W przypadku opieszałości kontrahenta i braku zwrotu zaliczki sprawę należy skierować do sądu.
Zwrot zadatku przy umowie przedwstępnej
Zadatek może być wymagany zarówno w przypadku umowy przedwstępnej, jak i przyrzeczonej. Nie jest istotne, kiedy zostaje on wręczony. Co istotne, jeśli inaczej nie stanowi umowa, zadatek dany przy zawarciu umowy ma takie znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Oznacza to, że zwrot zadatku zależy od przyczyn, dla których do zawarcia umowy nie doszło. Co do zasady więc zadatek, w przypadku odstąpienia od umowy nie podlega zwrotowi.
Warto pamiętać, że w umowie strony mogą dowolnie podejść do tej kwestii i uregulować kwestie zwrotu zadatku, wynika to z zasady swobody umów. Strony mogą wprowadzać do umowy przedwstępnej wszelkie dodatkowe postanowienia, na które kontrahenci muszą się zgodzić. Twierdzi się, że zadatek często wzmacnia powstały pomiędzy stronami stosunek obligacyjny. Dzięki niemu istnieje większa pewność, że umowa zostanie wykonana. Oczywiście samo zawarcie w umowie zapisów dotyczących zadatku nie jest wystarczające. Zadatek musi zostać faktycznie przekazany.
Przedawnienie roszczenia o zwrot zadatku z umowy przedwstępnej
Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Dotyczy to wszystkich roszczeń wynikających z umowy przedwstępnej. Po tym terminie odzyskać możemy więc również zadatek.
Jak odzyskać zadatek z umowy przedwstępnej?
W sytuacji, gdy podpisaliśmy umowę przedwstępną, wpłaciliśmy zadatek, a jedna ze stron nie wywiązuje się z umowy, nie oznacza ostatecznie, że środki zostaną zwrócone. Odzyskanie zadatku będzie możliwe, gdy zapisy w umowie to uregulują. Jeśli jednak nie zostały wprowadzone takie zapisy, najprawdopodobniej nie zostanie on zwrócony. Dodajmy jednak, że istnieją w polskim prawie regulacje dotyczące tego, w jakich sytuacjach istnieje możliwość wycofania się z umowy i odzyskania zadatku. Może mieć to miejsce, gdy umowa nie została wykonana ze względu na okoliczności, za które obie strony nie ponoszą odpowiedzialność, lub gdy umowa nie została wykonana z winy obu stron umowy, lub umowa została rozwiązana przez stronę trzecią, co zwykle oznacza wyrok sądowy. Jeśli strona nie wyraża chęci zwrotu zadatku, mimo że wskazują na to wymienione okoliczności lub zapisy umowy, można wystąpić ze sprawą do sądu. Natomiast, jeśli strony dojdą do porozumienia, rozwiążą umowę przedwstępną, zadatek powinien zostać zwrócony. Nie ma wtedy obowiązku zapłaty sumy dwukrotnie wyższej. Taka sama zasada obowiązuje, gdy niewykonanie umowy spowodowały okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo odpowiadają obie.
Zadatek ma chronić obydwie strony na wypadek niewykonania umowy. Już ten przekazywana przy umowie przedwstępnej ma dawać gwarancję jej wykonania. Prawo jednak uwzględnia sytuacje, w których możliwy jest zwrot. W przypadkach, gdy kontrahent mimo okoliczności do tego skłaniających nie chce go zwrócić, warto skierować sprawę na drogę sądową.
