W przypadku zawarcia umowy, która rażąco narusza interesy strony, możliwe jest wniesienie pozwu do sądu o jej unieważnienie. Co to oznacza w praktyce? W jakich sytuacjach jest to możliwe i kto może wnieść pozew?
Czym jest unieważnienie umowy?
Kodeks cywilny stanowi, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Według polskiego prawa powództwo o unieważnienie umowy jest rodzajem powództwa o ustalenie prawa lub stosunku prawnego, zostało to uregulowane art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego. Sądem właściwym do rozpoznania takiej sprawy jest sąd miejsca wykonania umowy. Warto zaznaczyć, że zasada swobody umów, na którą polscy przedsiębiorcy szczególnie często się powołują nie, ma charakteru absolutnego. Oznacza to, że zawierając umowę strony, nie mają całkowitej dowolności w kształtowaniu treści stosunku prawnego.
Unieważnienie umowy, a stwierdzenie nieważności
Bardzo często pojęcia te, niesłusznie, używane są zamiennie. Stwierdzenie nieważności umowy i jej unieważnienie to nie są pojęcia zamienne. Gdzie można wskazać różnice? Uznanie podstaw zawartej umowy za niedozwolone zobowiązuje do orzeczenia bezskuteczności umowy, jest ona wówczas unieważniona. Jednak, jeśli sąd uzna, że umowy jako całości po eliminacji bezskutecznych klauzul, w świetle przepisów prawa krajowego, nie da się wykonać, wtedy stwierdza, że umowa jest nieważna w całości od początku. Oznacza to, że ustala nieistnienie stosunku wynikającego z takiej umowy. Jest to jednoznaczne z uznaniem, że umowa jest nieważna.
Unieważnienie umowy kredytowej
W Polsce popularniejsze jest stanowisko, że unieważnienia nie można stosować bezpośrednio w odniesieniu do umów kredytowych w walutach obcych. Podaje się tu kilka powodów. Główne z nich jest to, że unieważnienie umowy jest szczególną kompetencją sądu przysługującą w przewidzianych przypadkach w ustawie. Dodatkowo cechą takiego orzeczenia jest to, że wyrok ma charakter kształtujący prawo, oznacza to, że taka umowa musiała być ważna, aby sąd mógł dokonać jej unieważnienia. Polskie prawo nie przewiduje podstawy, która umożliwiłaby unieważnienie umowy kredytu. Niemożliwe jest wskazanie podstawy do unieważnienia, ponieważ niemożliwe jest wskazanie podstawy prawnej. W takiej sytuacji jedynym prawnie możliwym rozwiązaniem jest żądanie ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy, czyli stwierdzenie nieważności. Unieważnienie umowy kredytowej wskazywałoby na to, że do pewnego momentu, czyli jej unieważnienia, była ona ważna i wiążąca obydwie strony.
Unieważnienie kredytu frankowego
Co, jednak jeśli zdecydujemy się na unieważnienie kredytu we frankach? Pociągnie to za sobą różnego rodzaju skutki prawne. Unieważnienie kredytu frankowego ma zastosowanie w przypadku kredytów indeksowanych, jak i kredytów denominowanych. W obydwu przypadkach można dochodzić odfrankowienia kredytu, czyli przekształcenia kredytu frankowego w kredyt złotówkowy. Zaznaczmy, że sytuacje takie – czyli unieważnienie miały już miejsce w Polsce, pierwszy raz w grudniu 2019 roku, gdy to polski Sąd Najwyższy po raz pierwszy opowiedział się za unieważnieniem umowy kredytu frankowego w całości. Po unieważnieniu przez sąd umowy kredytu we frankach umowa taka przestaje obowiązywać. Uznaje się ją za niebyłą. W takiej sytuacji frankowicz zwraca taką kwotę, jaką otrzymał od banku przy zawarciu umowy, bez odsetek czy prowizji.
Unieważnienie umowy kredytu frankowego skutkuje również nieważnością ustanowionych zabezpieczeń spłaty kredytu, czyli wszelkiego rodzaju hipotek i innych umów dodatkowych. Każda ze stron zwraca uzyskane od drugiej strony świadczenia w całości.
To jak będzie to wyglądało, reguluje sąd indywidualnie w każdej sprawie. Unieważnienie kredytu frankowego uznawane jest za rozwiązanie korzystne, jednak ma swoje wady. Główną jest to, że sąd może zasądzać na podstawie dwóch odrębnych teorii, niekoniecznie na korzyść kredytobiorcy. Może się bowiem oprzeć na teorii salda lub teorii kondycji. Pierwsza z nich polega na tym, że pieniądze powinna zwrócić strona, która uzyskała większą korzyść. Jeśli więc dotychczas spłaciliśmy mniejszą kwotę, niż została nam wypłacona na początku, sąd może oddalić powództwo i obciążyć nas kosztami procesu. Sąd dokonuje wówczas kompensaty wzajemnych roszczeń stron. Natomiast korzystając z teorii dwóch kondycji, gdy frankowicz wnosi do sądu pozew i żąda zwrotu wszystkich wpłaconych kwot do 10 lat wstecz, a bank nie zgłosi swojego, odrębnego żądania, to sąd powinien uwzględnić powództwo (zasądzić dochodzoną pozwem kwotę). Ponadto, nawet jeśli sąd zasądzi na korzyść kredytobiorcy, istnieje ryzyko odwoływania się banku do wyższych instancji. Dodatkowo unieważnienie może pociągnąć za sobą konieczność natychmiastowej spłaty pozostałej części kredytu.
Unieważnienie umowy sprzedaży nieruchomości
Na koniec pochylmy się jeszcze nad kwestią unieważnienia umowy sprzedaży nieruchomości, która wydawać się może również kłopotliwą kwestią. Zdarza się bowiem, że nabyte nieruchomości mają wady prawne. Możemy tu mówić o nieważności czynności prawnej bezwzględnej i względnej. Bezwzględna to taka, która uznaje daną czynność za nieważną z mocy prawa, natomiast względna to czynność, która wywołuje skutki prawne, lecz może zostać unieważniona.
Jeśli czynność została dokonana przez osobę nieposiadającą pełnej zdolności do czynności prawnej lub wymaga wykonania tzw. pozornego oświadczenia woli, z tym że strona kupująca wiedziała o istnieniu pozorności tego oświadczenia, np. w sytuacji, gdy małżonkowie dokonują pozornej sprzedaży domu swoim dzieciom w celu uniknięcia egzekucji komorniczej, lub gdy dokonano jednostronnej czynności prawnej w cudzym imieniu bez udzielonego jej pełnomocnictwa, lub z przekroczeniem takiego umocowania, albo czynności prawnej sprzedaży nieruchomości będącej sprzeczną z prawem lub zasadami współżycia społecznego, albo też służącej do obejścia prawa – w tych przypadkach mówimy o czynności prawnej bezwzględnej.
Natomiast wprowadzenie w błąd, zastosowanie podstępu czy groźby może powodować istnienie wady oświadczenia woli, a w przypadku umowy sprzedaży nieruchomości może być podstawą do jej unieważnienia.
Jak unieważnić umowę?
Należy złożyć odpowiednie oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli, w ciągu roku, w przypadku błędu (od chwili jego wykrycia) lub groźby (od chwili, gdy stan obawy ustał). W przypadku zaistnienia znamion wyzysku mamy 2 lata na żądanie wyrównania świadczeń lub unieważnienia umowy. Ponadto należy w pierwszej kolejności zdobyć dokument potwierdzający sprzedaż nieruchomości i przy pomocy specjalisty przygotować odpowiednie oświadczenie, będące podstawą do unieważnienia danej czynności prawnej.
