W momencie zawarcia związku małżeńskiego między małżonkami powstaje ustawowa wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania związku przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Jak wygląda jednak kwestia podziału majątku, w tym mieszkania, gdy dochodzi do podziału spowodowanego rozwodem?
Podział majątku po rozwodzie
Małżeńska wspólność majątkowa ustawowa i umowna ustaje z chwilą ustania małżeństwa, czyli w momencie rozwodu, ale także w przypadku unieważnienia małżeństwa oraz śmierci jednego z małżonków. Podział majątku może być też efektem ustanowienia małżeńskiej umowy majątkowej, orzeczenia rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, orzeczenia separacji, czy też ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. Zwykle jednak to rozwód jest przyczyną podziału majątku.
Stronami postępowania o podział majątku są małżonkowie lub byli małżonkowie. Jeśli podział majątku następuje wskutek śmierci jednego z małżonków, stroną postępowania mogą być także następcy prawni (spadkobiercy). Uczestniczyć w postępowaniu mogą również wierzyciel jednego lub obojga małżonków, lub byłych małżonków, pod warunkiem, że dokonał on zajęcia roszczenia o podział majątku wspólnego w postępowaniu egzekucyjnym.
Zdarza się również, że w szczególnych przypadkach stroną postępowania jest gmina. W takiej sytuacji gmina otrzymuje przymiot strony w sprawach o podział majątku wspólnego, w którego skład wchodzi spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, jeżeli pojawia się potrzeba rozstrzygnięcia, któremu z małżonków przypadnie to mieszkanie. Stroną może być także Skarb Państwa, jeśli sąd orzekł tylko wobec jednego z małżonków o przypadku przedmiotów majątkowych lub ich równowartości w pieniądzu.
Ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym
Co do zasady, od momentu ustania wspólności majątkowej małżonkowie mają prawo do równych udziałów w majątku wspólnym. W szczególnych okolicznościach dopuszczalny jest także podział majątku na nierówne udziały. W takich sytuacjach uwzględnia się stopień, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego.
Jedynie małżonkowie mają prawo do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym w stopniu nieograniczonym. Zaznaczmy, że roszczenie ustalenia nierównych udziałów nie jest możliwe w postępowaniu apelacyjnym. Wynika z tego jasno, że jeśli przed sądem I instancji toczy się sprawa o podział majątku w równych częściach, apelacja nie pozwala na rozszerzenie żądań o podział na udziały nierówne.
Sprawa o podział majątku
W trakcie postępowania o podział majątku sąd orzeka o podziale majątku oraz o wzajemnych roszczeniach majątkowych. Oznacza to, że sąd rozstrzyga o wzajemnych roszczeniach z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na ten majątek nakładów i spłacenia obciążających go długów w okresie od ustania wspólności majątkowej do chwili podziału. Dodajmy także, że strony mogą żądać zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty i z majątku osobistego na majątek wspólny.
Wartość majątku
To, ile wart jest majątek, ustalane zostaje na moment ustania wspólności majątkowej, nie na chwilę faktycznego podziału. Pamiętajmy jednak, że sąd nie wydaje postanowienia co do szczegółowego podziału majątku stron. Zostaje to dokonane dopiero przez sąd w postępowanie o podział majątku wspólnego. Oznacza to, że wartość majątku podlegającego podziałowi ustalana zostaje na dzień ustania wspólności majątkowej, jak również według cen obowiązujących w chwili zamknięcia rozprawy.
Jeśli jeden z małżonków zdecyduje się zbyć jakiś składnik wchodzący w skład majątku wspólnego w dniu ustania wspólności, przed faktycznym podziałem majątku wspólnego, sąd uwzględnia te składniki, biorąc pod uwagę ich stan z chwili ustania wspólności ustawowej, ale jego wartość z chwili orzekania.
Mieszkanie z hipoteką, a podział majątku
Zdarza się, że majątek, który ma zostać podzielony pomiędzy małżonków, obciążony jest hipoteką. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2019 r. w razie podziału majątku wspólnego i przyznania jednemu z małżonków nieruchomości obciążonej hipoteką, wartość tego składnika nie powinna uwzględniać wartości obciążenia. Sąd Najwyższy stwierdził, że pomimo obciążenia kredytem wartość mieszkania ma określoną cenę rynkową, za którą można je spieniężyć. Pamiętać należy, iż przyznając mieszkanie obciążone kredytem na własność jednemu z byłych małżonków, sąd nie reguluje kwestii spłaty kredytu. Sąd może jedynie rozliczyć wzajemnie strony w zakresie już spłaconych rat kredytu.
Powyższe oznacza to, że w dalszym ciągu małżonkowie pozostają stronami umowy kredytowej, czyli są dłużnikami banku (lub innej instytucji finansowej udzielającej kredyt hipoteczny). Wskutek tego wierzyciel kredytowy rat kredytu może dochodzić od każdego z małżonków. Jednak w przypadku dokonania spłaty przez jedną ze stron, ma ona prawo do tzw. regresu, tj. może dochodzić połowy spłaconych rat kredytu.
Dobrym rozwiązaniem jest wystąpienie do banku z wnioskiem o podpisanie stosownego aneksu do umowy. Jeśli żaden z małżonków nie ma możliwości lub woli spłacania kredytu najlepszym rozwiązaniem może okazać się sprzedaż mieszkania i spłacenie całego zobowiązania.
Rozwód a podział mieszkania
Mieszkanie, możemy podzielić po rozwodzie na trzy sposoby. Pierwszym z nich jest podział mieszkania na dwie równe części. Z wiadomych względów takie rozwiązanie jest stosowane niezwykle rzadko. Jedynym praktycznym rozwiązaniem byłoby wydzielenie dwóch odrębnych lokali mieszkalnych.
Drugim rozwiązaniem jest przyznanie mieszkania jednemu z małżonków. Wówczas osoba, która otrzymuje mieszkanie, zobowiązuje się do spłaty małżonka. Spłata często zostaje podzielona na raty. Strony postępowania, jeśli dojdą do porozumienia, regulują tę kwestię osobistymi postanowieniami potwierdzonymi notarialnie. W przeciwnym razie kwestię podziału rozstrzyga sąd.
Trzecim sposobem jest natomiast sprzedaż mieszkania z podziałem uzyskanej kwoty. O takim rozwiązaniu mogą postanowić sami małżonkowie, ale także może ono zostać zasądzone przez sąd. Zwykle zostaje ono zasądzone w przypadku, gdy żaden z małżonków nie byłby w stanie spłacić drugiego. Nie jest to rozwiązanie korzystne finansowo dla żadnej ze stron, ponieważ sprzedaż mieszkania następuje w toku postępowania egzekucyjnego. Komornik dokonuje sprzedaży podczas licytacji, zwykle po zaniżonej w porównaniu do ceny rynkowej kwocie.
Mieszkanie komunalne po rozwodzie
Zakończenie małżeństwa nie jest jednoznaczne z utratą prawa do mieszkania w lokalu gminnym. Oboje małżonkowie mają prawo do wynajmu nieruchomości do czasu ustania umowy, a nie ustania związku małżeńskiego. W efekcie podziału majątku sąd może przyznać mieszkanie komunalne jednemu małżonkowi i zobowiązać go do spłaty drugiej strony. W takiej sytuacji małżonek pozostający w mieszkaniu komunalnym wypłaca drugiej stronie połowę różnicy pomiędzy tzw. czynszem wolnym a czynszem komunalnym za mieszkanie.
Podział mieszkania w wyniku rozwodu jest zazwyczaj skutkiem orzeczenia przez sąd wyroku rozwodowego bądź unieważniającego małżeństwo. Wartość mieszkania, jak i całego majątku ustalana jest na dzień ustania wspólności majątkowej, nie jego faktycznego podziału, oraz według cen obowiązujących w chwili wydania orzeczenia o ustaniu wspólności małżeńskiej. Od woli małżonków, a ostatecznie wyroku sądu zależy, jak podział ten będzie przebiegał i kto stanie się właścicielem nieruchomości.
